W trakcie wakacyjnych wycieczek czasami docieramy do Kruszwicy, aby tam zobaczyć romańską Kolegiatę św. Piotra i Pawła, wejść na Mysią Wieżę, posłuchać opowieści o okrutnym Popielu II lub popływać po jeziorze Gopło. Warto wtedy pojechać do obiektu archeologicznego ASKAUKALIS w Kruszy Zamkowej, oddalonego od Kruszwicy w kierunku północnym o ok. 11 km.
W 1968 roku miejscowy rolnik Julian Pater znalazł na swoim polu srebrnego denara rzymskiego z II wieku z podobizną cesarza Antoninusa Piusa (138-161).
Srebrny denar rzymski z II wieku
Znaleziony denar z II wieku zainspirował prof. Aleksandrę Cofty-Broniewską, pracownika naukowego Zakładu Prehistorii Polski na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu, do badań na tym terenie. Ustaliła ona, że w tym miejscu zlokalizowana była słynna osada ASKAUKALIS, przedstawiona na mapie Klaudiusza Ptolemeusza z ok. 150 roku. Na mapie tej znajdują się jeszcze dwie inne polskie osady, tj. Calisia (dzisiaj Kalisz) i Sutidava (dzisiaj Konin). Osady te leżały na trasach handlowych łączących Cesarstwo Rzymskie z terenami położonymi wzdłuż wybrzeża Bałtyku, tzw. szlak bursztynowym.
Mapa Klaudiusza Ptolemeusza z ok. 150 roku z zaznaczoną osadą ASKAUKALIS
Klaudiusz Ptolemeusz był astronomem, matematykiem i geografem pochodzenia greckiego, pracował na uniwersytecie w Aleksandrii. Przygotowując swoją mapę wykorzystał dostępne mu współczesne mapy oraz informacje otrzymane od podróżujących kupców.
W ostatnich latach na terenie Kujaw przeprowadzano wiele badań archeologicznych, poniżej umieściłam przykładową mapkę stanowisk archeologicznych wokół Jeziora Gopło. Wiedza na temat życia naszych przodków na Kujawach jest stale poszerzana.
Mapka stanowisk archeologicznych wokół jeziora Gopło
ASKAUKALIS było to emporium handlowe w Kruszy Zamkowej działające od II wiek p.n.e. do IV wiek n.e.
Osada w Kruszy Zamkowej była centralnym ośrodkiem rozległej aglomeracji, odkryto wokół niej 140 mniejszych ośrodków. Osady tworzyły swoje własne skupiska. Zwykle wokół większej osady na obszarze 3-5 ha (na mapce poniżej oznaczonej czerwoną linią) odkrywano kilka do kilkunastu mniejszych o powierzchni ok. 1 ha (na mapce poniżej oznaczonych czerwoną kropką) , które ze sobą współpracowały. Przykładowo skupiska takie odkryto w Łojewie-Sikorowie, Jacewie-Jatkowie i w Przedbojewicach. Niezależnie od działalności miejscowych warsztatów mieszkańcy osad starali się zapewniać wędrującym kupcom nocleg i wyżywienie. Skupiska te były od siebie oddalone max o 20 km.
Emporium handlowe ASKAUKALIS leżące na południowym obrzeżu Kruszy Zamkowej zajmowało powierzchnię 16 ha, opisał je Klaudiusz Ptolemeusz w książce Zarys Geografii.
Lud zamieszkujący te tereny był dobrze zorganizowany oraz reprezentował wysoki poziom rozwoju. Przypomnę, że w poprzedniej notce napisałam o mężczyźnie, który ok. 5,5 tysiąca lat temu 4-krotnie przeszedł operację trepanacji czaszki. Tutaj podam kilka innych przykładów, które świadczą o poziomie miejscowej ludności.
Wykopaliska w wskazują, że najstarsze tężnie w Inowrocławiu pochodzą z II-IV wieku, były to prawdopodobnie pierwsze tężnie w Europie, a być może na świecie. W dawnym czasach sól była podstawowym produktem handlowym, dzięki niej można było zakonserwować ryby i mięso.
W dolince Słonego Rowu badacze odnaleźli rozległą osadę o pow. 4-5 ha z ponad 30 domostwami oraz saliną. Wykopano elementy 5 tężni, największa z nich miała 37 m długości i 6 m szerokości /link/. Zasada ich działania była podobna do działających aktualnie tężni w Ciechocinku i Inowrocławiu. Solanka o pierwotnym stężeniu 6% spływała 2-3 krotnie po ramach wypełnionych gałązkami tarniny. W procesie tym odparowywana była woda, stężenie solanki wzrastało do 25%. Następnie solankę odparowywano dalej podgrzewając ją w zbiornikach. W okolicy znaleziono pozostałości po ponad 200 paleniskach, które prawdopodobnie były wykorzystane w tym procesie. /link/
Odkopany fragment fundamentu tężni
W Jacewie-Latkowie wykopano wiele baryłek surowca oraz półwyrobów z różnych faz obróbki bursztynu.
W okolicy tej było znacznie więcej podobnych pracowni obróbki bursztynu, np. w Łojewie, Inowrocławiu, Gąskach, Wierzchosławicach, Konarach i Janowicach koło Włocławka.
Już 7 tysięcy lat temu na Kujawach produkowano ser w ceramicznych naczyniach. Naukowcy z Uniwersytetu z Bristolu potwierdzili obecność kwasów tłuszczowych na prymitywnych naczyniach sitowych z okresu ceramiki wstęgowej rytej (ok. 5 300 – 4 900 p.n.e.) /link/ Prawdopodobnie były to pierwsze sery produkowane na świecie.
Podobnych przykładów można byłoby przedstawić znacznie więcej. W internecie dostępny jest filmik informujący o Askaukalis.
W Inowrocławie możemy dodatkowo więcej dowiedzieć się na temat przeprowadzonych badań w lokalnym muzeum.
Dobrze, że w Kruszy Zamkowej zorganizowano tę ekspozycję archeologiczną, ale oczekiwałabym przynajmniej tablic informacyjnych z rzetelnie podanymi informacjami historycznymi.
Źródła:
- Przystanek – obiekt archeologiczny „Askaukalis – Krusza Zamkowa”
- Kroniki inowrocławskie
- Ekspozycja Archeologiczna ASKAUKALIS Inowrocław
- Starożytne tężnie z Inowrocławia
- Historia Otłoczyna
- Dawni mieszkańcy Kujaw robili sery już 7 tysięcy lat temu
